#9 ÚTI Í KULDANUM

Ég lokaði Facebook og Instagram rétt fyrir jól. Markmiðið var að setja aðgangana mína á pásu þar til í haust, þegar ég verð (vonandi) með í jólabókaflóðinu. Þá ætlaði ég mér að kveikja aftur og hamast við sprellið í von um að einhver tæki yfir höfuð eftir því að ég væri að gefa út bók. Þið vitið: eitthvað quality content við undirritun samningsins, titla-reveal, kápu-reveal, kokteil drykkur þegar bókin er farin í prentun, Spotify-playlistinn af tónlistinni sem ég hlustaði á á meðan ég var að skrifa, auðmjúkur þakkarpistill, flipp í útgáfufögnuði, í fína jakkanum að lesa upp einhvers staðar o.s.frv. o.s.frv. Stemmning stemmning stemmning. Svo þegar ég væri orðinn viss um að bókin væri komin í huggulegan farveg, kannski í byrjun febrúar eða svo, þá var ætlunin að slökkva á þessu aftur, þangað til næst þegar ég þyrfti að ræsa út kóklestina.

(Ég er löngu búinn að eyða Twitter, btw. Twitter selur ekki bækur. A.m.k. ekki íslenska Twitter. Og ég nennti ekki öllu Musk-egó-rúnk-contentinu.)

Reyndar misfórst þetta eitthvað hjá mér. Á einhverjum tímapunkti loggaði ég mig inn í Messenger í browser (er ennþá að nota það fyrir vini og fjölskyldu) og Facebook hefur greinilega túlkað það þannig að ég væri mættur að nýju. Ég uppgötvaði ekki fyrr en löngu seinna að prófíllinn minn hefði birst aftur. Ég hef leyft honum að vera í friði síðan en hef ekkert opnað Facebook.

Staðan.

Ég get ekki annað sagt en að breytingin hafi verið til batnaðar. Það er eilítið meiri tími afgangs á hverjum degi til þess að lesa bækur, renna yfir to do listana, skrifa einhverja vitleysu (eins og þetta raus hér, og stundum kannski eitthvað merkilegra) og jafnvel bara stara út í loftið. Best af öllu er að mér hefur loksins tekist að venja mig af þeim leiða ávana að vera með símann við höndina þegar ég er að horfa á sjónvarp, og er aftur farinn að horfa á bíómyndir í einni lotu og standa upp þegar ég nenni ekki lengur því sem er á skjánum. 

Það er náttúrulega hálfgerð klisja að gera svona mikið mál úr þessu. Það minnir mig á gamla brandarann: Hvernig veistu að einhver á ekki sjónvarp? (Svar: Hann segir þér það.) Líklega er kominn tími á að uppfæra þennan brandara og spyrja frekar: Hvernig veistu að einhver er ekki á Facebook? Að minnsta kosti ætti það betur við á Íslandi.

Það er eiginlega ótrúlegt hvað þessi miðill er alltumlykjandi í menningunni okkar. Ekki bara í menningarumræðunni, heldur líka þegar kemur þörfum upplýsingum eins og tímasetningunni á barnaafmæli frænda þíns eða opnunartímanum í búðinni sem þú ætlar að reyna að ná í eftir vinnu. Í hvert sinn sem ég opna forritið í leit að einhverjum svoleiðis krúsjal smáatriðum sem ég get því miður ekki fundið neins staðar annars staðar finnst mér eins og algóritmarnir séu að gera allt sem þeir geta til að afvegaleiða mig. Þeir vilja miklu frekar sýna mér vídeó af bílum og dude-bros að lyfta og éta prótínstykki.

Í sannleika sagt þá var það einmitt þessi sjálfspilandi vídeófítus sem var síðasta hálmstráið. Ég þoli ekki að hafa svona takmarkaða stjórn á því hvað skellur á sjónhimnunni þegar ég opna miðilinn. Ég reyndi allt hvað ég gat að slökkva á vídeóunum en Facebook tók það ekki í mál. Ég veit ekki hvað ég hef gert af mér á internetinu til að eiga þetta content skilið, nema kannski bara að vera karl og hafa orðið fertugur um árið. Markmiðið er augljóslega að fá mig til gleyma hvað ég ætlaði mér að gera og eyða í staðinn meiri tíma í ráf og skroll. Ráf + skroll = auglýsingatekjur.

Þar fyrir utan verð ég að segja að ég er farinn að vera hálf móðgaður yfir því hverskonar týpa algóritmarnir virðast halda að ég sé. Þeir eru sífellt að bjóða mér upp á að versla ljótustu og hallærislegustu föt allra tíma.

Nei takk.
WTF!?

Síðan ég uppgötvaði að prófíllinn minn er ennþá á sínum stað hef ég sætt mig við það að líklega þurfi ég á honum að halda og hef leyft honum að hanga uppi. Ég fæ stundum skilaboð á Messenger frá fólki sem hefur fundið mig í gegnum Facebook um upplestra eða viðtöl eða álíka fjör sem ég vil ekki missa af. Kannski set ég þennan bloggpóst þangað inn líka, þótt að tilhugsunin um að halda úti bloggi sem enginn les eða veit af þar sem það er hvergi sjáanlegt á samfélagsmiðlum kitli mig vissulega smávegis. (Það er samt subscribe-takki þarna uppi í hægra horninu einhver staðar, nóta bene.)

Mest óttast ég samt að þetta sé allt saman bara einhver roluháttur hjá mér, að ég sé að stinga höfðinu í sandinn, fara undan flæmingi, koma mér undan því að þurfa að taka þátt í umræðunni. Það er mikið tilkall til þess að maður taki afstöðu þessa dagana, sem er gott og blessað og eitthvað sem ég vill glaður gera. Mér þykir bara leitt að stundum er eins og samfélagsmiðlarnir séu eini vettvangurinn sem er í boði til þess. Þegar manni líður þannig er eins gott að gefa sér tíma til að drífa sig út að mótmæla, eða gefa fé í góðan málstað, eða taka gott kaffistofuspjall um málefni líðandi stundar, eða leggjast í einhverja álíka jaðarstarfsemi. Kannski er það ekki eins áhrifaríkt og að koma með harðorða yfirlýsingu á Facebook, en að minnsta kosti finnst mér þá eins og ég sé á staðnum sjálfur, frekar en að þarna úti einhvers staðar sé avatar af sjálfum mér sem ég er tilneyddur til að vakta og endurhugsa í sífellu. Sú furðulega tilfinning á það til að fokka gjörsamlega upp vinnudeginum mínum, eins og ég eigi mér hliðarsjálf sem ég hef bara takmarkaða stjórn á og er í þokkabót í eigu bandarísks stórfyrirtækis.

Líklega er ég þó að ofhugsa þetta. Ég á það til.

Að minnsta kosti á ég þó alltaf þann örlitla skika internetsins sem er þessi heimasíða, sem ég borga fyrir í beinhörðum en ekki með skrolli og ráfi. Hér get ég þó tekið afstöðu í friði frá öllum algóritmum, eins tilgangslaust og það er hér í eyðimerkurlendum veraldarvefsins.

Kannski er ég líka bara búinn að vera að hlusta á of mikið Godspeed og Silver Mt. Zion undanfarið.

#8 RÚTÍNUHUNDADAGAR

Engin ritlaun í ár, sem er auðvitað svolítið svekkjandi en það er erfitt að vera að fussa og sveia þegar maður sér marga kunningja sína gleðjast á samfélagsmiðlum yfir að fá úthlutun í fyrsta sinn. Þetta þýðir meira hark á komandi ári og minna svigrúm, en ég er blessunarlega ekki lengur í þeirri stöðu að öll mín egg séu í ritlaunakörfunni og árið ónýtt og einskis virði án þeirra. Þótt ritlaunin séu í raun eina leiðin sem flestir íslenskir höfundar hafa til að geta einbeitt sér að skrifum langtímum saman án þess að þurfa sífellt að rjúka frá til að sinna öðrum störfum þá er það algjörlega hræðileg staða þegar maður er farinn að treysta á þau. Sjóðurinn er það lítill og umsóknirnar það margar að það segir sig sjálft að það meikar ekkert sens að reikna með þeim ár eftir ár. Samt borgar það sig nú alltaf, finnst mér, að setja saman umsókn í von og óvon og geta þá kannski nýtt sér aukaefnið og drögin sem henni fylgja þegar maður stendur uppi ritlaunalaus og þarf að lauma skrifunum inn á milli vinnu og fjölskyldu. Eða kannski er ég bara einn af þessum margumræddu höfundum sem eru víst bara góðir í að skrifa umsóknir en ekki bækur, og fæ því einhverja blætiskennda Excell-nautn við að setjast niður og spá í því hvað ég ætli mér að gera á komandi ári, frekar en að mæta á kontórinn og treysta því að andinn taki völdin eins og alvöru bóhem.

Ójæja. Öll höfum við okkar djöful að draga.

Í raun reyni ég að feta milliveginn, setja mér stefnu og áfangastað en skilja eftir nægan tíma og pláss fyrir ýmiskonar útúrdúra og vegasjoppur, og frelsi til að skipta um skoðun hvenær sem ég vill og halda í þveröfuga átt.

Rútínan á eflaust eftir að verða eitthvað flóknari á komandi ári, en almennt reyni ég að hafa það markmið að eini munurinn á því að vera á ritlaunum og að vera ekki á ritlaunum sé að bókin kemur fyrr út ef maður er á þeim. Ég er annars í ágætri stöðu ákkúrat núna til að takast á við það ærna verkefni að skrifa samhliða fullri vinnu. Endurskrifin á handritinu eru að verða búin og ég ætla mér að verða tilbúinn að afhenda það ritstjóra þegar þau hjá Forlaginu ná andanum eftir jólavertíðina. Undanfarna mánuði hef ég verið að vakna klukkan sjö til að blússa niður í Gröndalshús og ná þar tveimur tímum af skrifum áður en ég hoppa aftur á hjólið til að vera mættur í vinnuna um tíuleytið. Auðvitað væri gott að ná lengri dögum inn á milli, en að hafa svona takmarkað svigrúm til að skrifa hefur þó þann kost að þegar maður sest loksins við lyklaborðið er aldrei neinn tími til að stara út í loftið og skrifa ekki neitt. Þegar maður finnur svo loksins næði til að renna yfir allt handritið kemur það síðan yfirleitt á óvart hve mikið hefur breyst síðan maður súmmaði síðast út og skoðaði heildarmyndina.

Blessunarlega hefur tíðarfarið líka verið þannig að ég get notað hjólið, sem er á góðum nagladekkjum. Án þess veit ég ekki hvort ég hefði tíma til að ná inn þessum lotum fyrir vinnu.

Þessi rígfasta rútína hefur skilið lítið rými eftir fyrir tónleika eða annað útstáelsi, en mér tókst samt að fara að sjá Bongripper á Gauknum um daginn ásamt Larissu Kyzer, sem er eina manneskjan í íslensku bókmenntalífi sem nennir að fara á metal-tónleika með mér. Bongripper voru vægast sagt stórkostlegir. Sögðu ekki stakt orð við crowdið, byrjuð bara að spila og litu varla upp fyrr en klukkutíma síðar, þegar þeir kipptu úr sambandi og löbbuðu af sviðinu og gáfu dolföllnum áheyrendaskaranum lítinn gaum, þar sem við stóðum dösuð eftir og klöppuðum og öskruðum eftir meira. Síðan þá hef ég mikið verið að spila live-plöturnar þeirra, en það er nokkuð ljóst að hér er um að ræða live-band og töluverður munur á stúdíóplötunum og samspilinu og grúvinu sem þeir detta í á tónleikum. Þess utan er ég búinn að vera að hlusta mikið á tónlistarmanninn dgoHn, sem rambaði inn á Spotify hjá mér um daginn. (Ú á Spotify, samt, btw. Er að vinna í að losa mig aftur undan ánauð þeirrar þrælakistu.) Ég veit nákvæmlega ekkert um manninn, né er ég einu sinni viss hvað á að kalla þessa tónlist, hvort þetta sé dubstep eða drum’n’base eða (sem ég sá þetta einhvers staðar kallað) drumfunk – hvað sem það nú er. Helst minnir þetta mig á gömlu Droopy Butt Begone! plötuna með 1-speed-bike, sem ég á einhverstaðar á vínyl og hefur lengi verið í miklu uppáhaldi. Læt hlekki fylgja hér að neðan.

Keypti þessa bakpjötlu til minningar en veit þó ekki hvaða jakka ég fórna undir hana, kannski bara taupoka.

Jólabækur: Búinn með MEN, DEUS og Serratónínendurupptökuhemla og er að klára Armeló. Hæastánægður með þær allar og hissa að sjá engar þeirra tilnefndar, en hef auðvitað ekki enn haft tíma né fjárráð til að demba mér í tilnefndu bækurnar og á því erfitt með að fara í samanburð. Að öðrum ólöstuðum þótti mér MEN og Serratónínendurupptökuhemlarnir standa sérstaklega upp úr, kannski þar sem þar vottar fyrir einhverju nýju og fersku í höfundarverki beggja höfunda, en ég held ég hafi lesið allar bækur þeirra beggja til þessa (eða amk allar skáldsögur Sigrúnar). MEN býr að lúmskum húmor sem dregur þó engan veginn úr hættunum, siðferðislegum sem líkamlegum, sem steðja að aðalsöguhetjunni, uppgjafaflautuleikara sem gerist menningarblaðamaður til að koma sér undan þeirri kunnuglegu streitu sem fylgir skapandi líferni, og heldur svo áfram að gefa sjálfum sér afslátt á hugsjónir sínar af góðum og gildum ástæðum þar til hann endar á heljarþröm. (Það hefur líka verið einkar ánægjulegt að ræða bókina við fólk sem er eldra en ég og býr að meira slúðri um íslensk utanríkismál í kringum aldamótin en ég sjálfur, sem var að útskrifast úr menntaskóla á þeim tíma.) Í Serratónínendurupptökuhemlunum er minna um húmor en oft áður í verkum Friðgeirs. Sagan er lítil og lágstemmd, og segir frá venjulegri millistéttarfjölskyldu í Reykjavík þar sem allir eru bara einhvern veginn að reyna að gera sitt besta. Það er æði sérstakt andrúmsloft í bókinni.  Undirliggjandi þunglyndi heimilisföðurins (og fleiri, kannski) litar öll samskipti fjölskyldunnar og setur svip sinn á allt í umhverfi þeirra. Ógnin sem þunglyndinu fylgir er einhvern vegin svo ægileg og óstöðvandi að ég upplifði hana næstum eins og vonadakalla-týpuna sem oft má finna í kvikmyndum Coen-bræðra, ef það er ekki of einkennileg samlíking. Eitthvað óútskýranlegt og óumflýjanlegt afl sem sem eltir persónurnar á röndum og virðist fært um að slá þær í hel á hverri stundu.

Annars verð ég með glæpasögukviss þann þrettánda desember hjá Sölku á Hverfisgötu klukkan 20:00 og vonast til að sjá einhver ykkar þar – þótt auðvitað beri ég fullan skilning á því að kvissið er á sama tíma og Ljóð og vinir í Mengi og kannski er fólk spenntara að sjá Gyrði og kompaní stíga á stokk á þessum einstaklega huggulegu upplestrarkvöldum en að hlusta á hnyttnar spurningar um mínar uppáhalds glæpasögur. Kvissið átti reyndar upphaflega að vera off-venue viðburður á vegum Sölku í tengslum við Iceland Noir, en blessunarlega mætti enginn í það skiptið, hvort sem það var einhverri sniðgöngu að þakka eða bara almennri þreytu gesta eftir langan dag af olnboganuddi og orðræðu. Ég slapp því að einhverju marki við að þurfa að vinda mér í viðlíka naflaskoðun og sumir samhöfundar mínir yfir þessari blessuðu hátíð, þótt ég væri í raun bara þarna sem launaður verktaki á vegum Sölku en ekki hátíðarinnar. Ég er enn að reyna að átta mig á því hvernig sauð svona hræðilega upp úr pottinum á íslenskum menningarsamfélagsmiðlum í kjölfar hennar. Það var einkennilegt hvernig sumum virtist þykja aðgerðirnar beinast gegn sjálfum sér persónulega, þegar mér þótti höfundarnir sem stóðu að upphaflegu sniðgöngunni ansi skýr í framsetningu sinni í fjölmiðlum, og kunni að meta að þau létu ekki glepjast til að dragast inn í samfélagsmiðlaumræðu sem fór skjótt að snúast um eitthvað allt annað en Hillary Clinton og þjóðarmorð í Gaza. Ég hef ekki komist að neinni niðurstöðu hvað þetta varðar annarri en þeirri að það sé ekki endilega hollt að horfa á umheiminn og orðræðuna eingöngu í gegnum prisma samfélagsmiðla, þar sem það er í eðli þeirra að magna upp allt það sem setur mann úr jafnvægi eða vekur viðbrögð í von um að halda manni eilítið lengur í auglýsingaumhverfi sínu. Ég hugsa að á komandi ári muni ég slökkva á facebook og öðrum samfélagsmiðlum í einhvern tíma og sjá til hvaða áhrif það hefur á heimssýn mína og andlega líðan. Ég viðurkenni þó fúslega að ég er engan veginn viss um hvort það sé í þeim tilgangi gert að gæta að geðheilsunni og efla samveru með mínum nánustu, frekar en bara í von um að stinga höfðinu í sandinn og kóa með átakafælninni. Örugglega smá af bæði, grunar mig.

#7 LISTAMANNALAUN SCHRÖDINGERS

Myndin tengist skrifunum ekki beint

Jæja, þá er ég búinn að senda inn umsókn um listamannalaun fyrir 2024.

Þetta er auðvitað fyrir löngu orðin fastur liður í árinu hjá manni. Ég kíki yfirleitt á formið um leið og pósturinn berst frá RANNÍS í byrjun september, til að svona mjaka mér af stað en líka til að ganga úr skugga um hvort einhverju hafi verið breytt frá því árið áður. Ég hef einu sinni lent í því að skrifa heila umsókn inni í Word-skjal (treysti aldrei RANNÍS-vefsvæðinu alveg) út frá umsókn sem ég gerði árið áður og uppgötva síðan á síðustu stundu að formið var gjörbreytt. Mér sýnist umsóknarformið í ár vera nokkuð svipað og í fyrra og minnir að það hafi verið eins í hitt í fyrra líka, svo kannski er þetta komið í fastar skorður hjá þeim.

Í fyrra var einnig sú góða nýbreytni tekin upp að úthlutunin var tilkynnt í desember, sem ég vona að verði endurtekið í ár. Mér þykir það mun þægilegra en áður, þegar maður þurfti jafnvel að bíða fram í miðjan janúar með að segja vinnuveitendum sínum hvernig maður ætlaði sér að haga komandi ári. Ekki var verra að með því að tilkynna úthlutunina rétt fyrir jól sá RANNÍS við vatnsglasstorminum sem skellur venjulega á í gúrkutíðinni í byrjun árs, þegar vefmiðlarnir sjá sér leik á borði að hala inn nokkrum smellum með fyrirsögnum á borð við ÞESSIR [DJÖFULS AUÐNULEYSINGJAR] FÁ LISTAMANNALAUN Í ÁR, svo að þeir sem hlotið hafa úthlutun ná varla að kætast og hringja í mömmu áður en þeir eru komnir í gapastokka kommentakerfa fyrir að hafa fé af öryrkjum.

Ég reyni yfirleitt að vera í fyrra fallinu og forðast þannig heimasíðukrassið hjá RANNÍS á síðasta degi, en 13. september er nýtt met! Ég hef aldrei áður komið umsókninni frá mér svona snemma. Líklega skýrist það þó að einhverju leyti af allri vinnunni sem fór í síðustu umsókn, sem tók mig mánuð að ljúka við, sérstaklega allt aukaefnið og viðhengin sem snúa að nýju verkefni sem ennþá á ansi langt í land. Umsóknirnar mínar eru oftast einskonar framhaldsskrif, með milliköflum í formi áfanga- og lokaskýrsla. Hver umsókn inniheldur yfirleitt tvær bækur: bókina sem ég er að reyna að klára og bókina sem ég ætla að byrja á um leið og hin er búin.

Öll þessi bjúrókrasía er náttúrulega óttalegt maus en ég verð samt að viðurkenna að skrifin sjálf gera verið svo mikil þokuganga hjá mér að ég hef líklega gott af því að vera neyddur til að setjast niður einu sinni á ári til að reyna að átta mig á því hvað ég er að gera og hvað mig langar að gera. Þannig hafa umsóknirnar mínar oft breyst í einskonar vegvísa sem ég nýti mér þegar ég villist af leið og man ekkert lengur af hverju mér þótti þetta efni svona spennandi til að byrja með. Þá getur verið gott að fletta upp síðustu umsókn og sjá hverju ég lofaði þar; hversu stórhuga ég var síðasta september þegar veturinn var enn ekki skollinn á að fullu og ég var búinn að steingleyma hvernig bévítis reiknaða endurgjaldið gleypir megnið af upphæðinni.

Þannig reyni ég að fá eitthvað gagn úr allri þessari vinnu sem fer í umsóknina á hverju ári, sama hvort ég hljóti á endanum laun fyrir hana eða ekki. Það fyndna er að yfirleitt enda ég á að nýta þetta allt; öll uppköstin og fögru loforðin og persónulýsingarnar og hálfkláruðu beinagrindurnar sem ég hengi við umsóknina til að reyna að sýna fram á að ég sé nú voða duglegur strákur og traustsins verður. Ekki að ég sé endilega með þetta til hliðsjónar á meðan ég er að skrifa, en það er ágætt að glugga í þetta af og til, jafnvel bara til að sanna fyrir sjálfum sér að það sé nú alveg eitt og annað búið að gerast í handritinu síðan síðast og að það sé orðið lengra en það var.

Eða styttra. Það getur líka verið ansi gott stundum.

Ég gæti auðvitað eytt hér nægum orðum í allt það sem vantar upp á í þessu kerfi okkar, sem er langt því frá að vera fullkomið, en mér hefur þótt aðrir vera betri í því en ég, sem á oft og tíðum erfitt með að átta mig á því hvernig listageirinn gengur upp yfir höfuð hér á landi. Í lok hvers árs skil ég ekki hvernig mér tókst enn einu sinni að þrauka án þess að segja það gott og fá mér eina af þessum margumtöluðu “alvöru vinnum”. (Ég er nú reyndar með eina svoleiðis líka.) Þannig enda ég yfirleitt bara á því að umla eitthvað um að þetta sé nú bara það sem er í boði og lítið við því að gera, á meðan samhöfundar mínir steyta hnefann og útlista fyrir mér hvernig hlutirnir ættu að vera. Auðvitað er ég meira og minna sammála hnefasteyturunum og þakklátur þeim fyrir að standa í þessu pexi fyrir mig, en í gegnum tíðina hefur það ekki reynst mér neitt sérstaklega hollt að hugsa of mikið út í ritlaunin á meðan ég er ekki annað hvort að sækja um þau eða þiggja þau. Ég reyni helst að setja þau í sama flokk og veðrið; ég hef enga stjórn yfir því en get þó að minnst kosti reynt að búa mig vel.

Og núna er einmitt runninn upp sá ljúfi tími árs sem ég kalla “Schrödinger-mánuðina”. Þessir þrír mánuðir í lok árs þegar ég þarf ekkert að hugsa um listamannalaunin. Umsóknin er send og málið er úr mínum höndum. Ég veit ekki hvort ég verð með ritlaun á næsta ári eða ekki, og er þannig bæði með þau og ekki. (Eða eitthvað svoleiðis. Þekking mín á kettinum hans Schrödinger er mestmegnis fengin í gegnum einhverjar poppkúltúr hjáleiðir.) Þar til svar berst í desember (eða janúar) er ekkert sem ég get gert nema halda mínu striki og reyna að koma mér í góða stöðu til að koma bókinni út á næsta ári – hvort sem það verður gert með hjálp ritlauna eða ekki.

Annars hef ég undanfarið verið að reyna að taka upp heilbrigðari símavenjur. Síðan ég losaði mig við alla samfélagsmiðla af símanum hef ég staðið mig að því að opna visir.is í sífellu og lesa fréttir um minniháttar drama í hverfisgrúbbum á Facebook og daglegt líf hjá íslenskum selebum sem ég kann engin skil á. Til að reyna að gera eitthvað uppbyggilegra þegar ég finn að það eina sem geðheilsa mín vill er að ég gleymi mér um stund við að dútla í símanum náði ég mér í einfalt teikniforrit og hef verið að leika mér að því að rissa teiknimyndasögur. Ég er nokkuð ánægður með þessa. Hún heitir „Nýir vinir“.

Þeir eru sko báðir með monobrow, þúst..

Hvað varðar tónlist þá er ég aðallega að hlusta á Cloud Rat þessa dagana og naga mig í handarbökin yfir að hafa misst af þeim þegar þau spiluðu á Húrra fyrir nokkrum árum. Vonandi koma þau einhvern tímann aftur. Madison Marshall er með svakalegustu söngrödd sem ég hef heyrt lengi. Grindcore-band sem sprengir utan af sér alla þá kassa og stefnur sem reynt er að slá upp utan um þau. Set smá tveggja-mínútna-sturlun frá þeim hér undir fyrir þá sem nenna svoleiðis.

#6 SMÁVEGIS UM VIÐBRAGÐSBÓKMENNTIR OG HUGARRÓ

Ég kláraði stóra bók um daginn og eins og stundum þegar ég klára stóra bók þá sat ég eftir og hugsaði: „Vá, hvort var þessi bók alveg æðisleg eða bara alltílæ?“ Eins og E.M Forster sagði þá er nefnilega erfitt að treysta stórum bókum fyllilega af því að lesandinn þarf að sannfæra bæði sjálfan sig og aðra um að hann hafi ekki sóað tíma sínum til einskis. Bókin sem um ræðir er Lessons eftir Ian McEwan, þykk skáldsaga sem spannar heila ævi venjulegs bresks meðaljóns, sem þrátt fyrir mikla hæfileika í æsku stendur uppi sem iðjuleysingi og einstæður faðir og endar síðan sem einangrað gamalmenni sem er búið að sættast við það að heimurinn haldi áfram án sín.

Ég er með mikil blæti fyrir öllum svona sögum og bíómyndum sem reyna að draga fram þá lágstemmdu dramatík sem einkennir daglegt líf „venjulegs“ fólks – svona Mike Leigh/Sally Rooney/Raymond Carver/kitchen sink drama-dót. Ég er samt ennþá að velta fyrir mér hvað McEwan ætlar sér að segja um samskipti kynjanna, en í bókinni er kunnuglegum stefjum snúið á haus. Þannig yfirgefur eiginkona Rolands hann og barnungan son þeirra til þess að gerast heimsfrægur rithöfundur, og í æsku er hann misnotaður kynferðislega af píanókennaranum sínum –  fullorðinni konu. Þá lífsreynslu notar hinn fullvaxta Roland til að útskýra (eða réttlæta) fyrir sjálfum sér hvernig hann fór út af sporinu sem ungur maður, lauk ekki námi og missti af þeim tækifærum sem stóðu honum til boða. Hann á þó erfitt með að fella sig við hlutverk þolanda eða fórnarlambs, allt þar til í seinni hluta bókarinnar þegar hann er kominn yfir fimmtugt og samfélagið er byrjað að takast á við #MeToo.

Líklega er það þó ósanngjarnt eða jafnvel arfavitleysa hjá mér að stilla því þannig upp að McEwan sé að reyna að „segja“ eitthvað ákveðið um samskipti kynjanna. Það getur vel verið að einhverjir lesendur sjái í bókinni endurspeglun á þeirra eigin heimssýn og hlakki yfir kvenpersónunum sem beita Roland tilfinningalegu og kynferðislegu ofbeldi („Sko! Konur líka!“) en sjálfur er Roland engan vegin viss um hvað honum finnst um þetta allt saman. Bókin fylgir honum frá barnæsku til æviloka og eins og við flest fær hann nýja sín á atburðina sem mótuðu líf hans eftir því sem tíminn líður, og kemst í raun aldrei að neinni endanlegri niðurstöðu. Hlutirnir gerðust bara eins og þeir gerðust og hann á erfitt með að sjá hvernig þetta hefði getað farið á annan veg. Á sama tíma fylgjumst við með því hvernig atburðir líðandi stundar setja mark sitt á líf hans. Við fylgjum honum í gegnum heimsviðburði á borð við Kúbukrísuna, Chernobyl, fall Berlínarmúrsins, upphaf og áframhaldandi hörmungar Íraksstríðsins, #MeToo, Brexit og að lokum einangrunina og óttann sem hann upplifir sem heilsulaus eldri borgari í heimsfaraldri Covid-19. Þessir atburðir móta allir að einhverju marki þá stefnu sem líf hans tekur, þótt áhrif þeirra séu kannski ekki eins áberandi og samskipti hans við konur, foreldra, fjölskyldu og vini.

Í ritdómi í nóvemberhefti New York Review ber Giles Harvey þennan stóra tímaskala bókarinnar saman við lensku sem hann nefnir „rapid response novels“ – sem mætti kannski útfæra sem „viðbragðsbókmenntir“ á íslensku. Þar á hann við skáldsögur sem eru svo kyrfilega staðsettar í pólitíska og andlega “núinu” að þær geta virkað hálf úreltar ef þú kemst ekki í þær fyrr en einu til tveimur árum eftir að þær koma út. Harvey aðgreinir Lessons frá þessum bókum sökum „dýpt“ persónusköpunarinnar og því hvernig bókin endurspeglar mannlegt eðli með því að gefa sig ekki út fyrir að búa að skýrum og skorinortum niðurstöðum um málefni líðandi stundar. Eins og hann orðar það sjálfur, kannski heldur hryssingslega:

Because of its formal fragmentation and ultra-contemporary subject matter, the rapid-response novel carries an aura of modernist innovation. Life itself has grown more manic and fractured (the implicit argument of these books seems to run), and novels ought to reflect this. Looked at another way, however, the genre could be seen as a capitulation. Working from the premise that readers today, conditioned by social media, have trouble focusing on anything for longer than thirty seconds at a time, the rapid-response novelist decides to cater to their ravaged attention spans by writing brief, topical books comprised of tweet-like fragments generously set off by quantities of white space.

Ég verð að viðurkenna að það er eitt og annað kunnuglegt við þessa háðsku lýsingu Harveys og kannski hefur maður einhvern tímann tautað eitthvað álíka ofan í fjórða bjórinn sinn þegar maður hefur setið við spekúlasjónir með öðru skrifandi fólki. Engu að síður hefur það verið mín reynsla að bækur séu alltaf í einhverskonar samræðum við samtímann, sama hvort það er viljandi af hálfu höfundar eður ei. Kannski er gagnrýni Harveys því heldur sú að fólk sé að flýta sér um of, en margir höfundar þekkja efalaust hvernig það virðist stundum eins og samtíminn sé að breytast mun hraðar en handritið þitt hefur tök á að gera. Ég er viss um að í þessum töluðu orðum situr einhver yfir handriti að óútgefinni samtímaskáldsögu og klórar sér í hausnum yfir því hvort eigi að breyta Twitter í X eða ekki.

Ég er þó sammála því að oft þykir mér skáldsögur sem bjóða upp á tilfinningalega sátt og skýrar niðurstöður eilítið tortryggilegar. Kannski er það bara vegna þess að sjálfur hef ég varla komist að neinni skýrri niðurstöðu í lífinu og ætlast ekki til þess af skáldskapnum sem ég innbyrði heldur. Orð Harvey minna mig einnig á nýlegan þátt af Offline-hlaðvarpinu þar sem kvikmyndagagnrýnandinn Maia Wyman (sem notast við nafnið Broey Deschanel á Youtube) ræddi um kvikmyndir á tímum samfélagsmiðla og áhyggjur sínar af því að nýjar kynslóðir væru farnar að skilgreina sjálfsmyndir sínar og annarra um of út frá því hvaða poppmenningu þau kjósa að innbyrða, og væru því ólíklegri til að horfa á kvikmyndir eða lesa bækur sem þeim fyndist ekki vera “fyrir sig“ eða sem þau bæru flóknar eða óþægilegar tilfinningar til. (Eða eitthvað svoleiðis, er örugglega ekki að fara alveg rétt með það sem hún sagði, hægt að hlusta hér.)

Annars er í dag síðasti dagur ritlauna hjá mér, og ætla ég að halda upp á það í lufsulegum lattelepjandi stæl með því að dandalast á kaffihúsum – sem ég hef reyndar varla þolinmæði til lengur, sérstaklega ekki eftir að ég flutti mig í Gröndalshús sem býr að svo rokna flottri kaffivél að meira að segja kaffi-amatör eins og ég getur brasað fram sæmilegasta espresso. (Ég er búinn að vera vægast sagt nötrandi af koffíni síðan ég tók við skrifstofu hérna.) Í kvöld er ég svo að fara að sjá hina goðsagnakenndu Graveslime spila suddarokk á Kexinu, sem mig grunar að eigi eftir að verða tónleikaupplifun ársins, og eru það stór orð þar sem ég fór að sjá Cave In á Gauknum á mánudaginn og hitti þar fyrir nánast alla reykvísku harðkjarnasenuna sem átti blómaskeið sitt um síðustu aldamót. Cave In voru reyndar svo þéttir að maður trúði því varla að hægt væri að flytja svona marglaga tónlist svona fumlaust, auk þess sem hljóðið á Gauknum var algjörlega til fyrirmyndar (sem er ekki alltaf endilega raunin þegar maður fer á metal-tónleika, þótt oftast sé það bara stemmning að fá smá suð og feedback inn á milli). Ótrúlega gaman líka að sjá bassafantinn Nate Newton slá strengi þarna á sama sviði (eða næstum því, þau færðu það aðeins til á einhverjum tímapunkti á árunum sem hornið á Tryggvagötu og Naustinni var sífellt að skipta um nafn) og ég sá hann spila með Converge, sinni meginhljómsveit, einhvern tímann í kringum (sjitt…) 2010.

Reyndar er ég ekki búinn að vera að hlusta á neitt sérstaklega mikið af tónlist undanfarið, eða ekki síðan ég uppgötvaði heimasíðuna Hljóðmynd, sem er hugarfóstur Magnúsar nokkurs Bergssonar sem stundar það óeigingjarna starf að koma sér fyrir á fáförnum stöðum úti í náttúrunni og taka upp hágæða hljóðupptökur fyrir okkur hin sem sitjum föst í voru daglega amstri. Upptökurnar eru opnar öllum sem á annað borð þurfa á smá hugarró að halda og læt ég eina mína uppáhalds fylgja hér – sæluhúsið í Brunnahæðum í miklu roki – ásamt sitthvoru uppáhalds laginu með Graveslime og Cave In.

DO YOU WANT TO DIEEEEE!!!???
Eitt gamalt og gott en nýjasta platan er reyndar líka alveg geggjuð, eiginlega..

#4 HAKKABUFF Í ÖLLUM REGNBOGANS LITUM

Ég er loksins að finna fæturna í endurskrifunum, seinna en ég hafði vonast eftir en þó er ekki eins og ég hafi tekið mér langa pásu frá handritinu á meðan ég beið eftir punktum frá ritstjóra og yfirlesurum. Líklega var þörf á því, jafnvel þótt það setji þeim mun meiri pressu á mig núna ef ég ætla að gera mér vonir um að koma bókinni út í ár. Punktarnir hafa hingað til verið í jákvæðri kantinum en þó líka mjög krítískir, með ábendingunum um eitt og annað sem þarf að vaða í. Einna helst er þar um að ræða veikleika sem að ég vissi svosem að væru til staðar en var of ragur til að takast á við – þurfti smá tíma til að herða upp hugann og einhvern til að reka mig í verkið.

Í svona handritaskrifum skiptast sífellt á óreiða og fínpúss. Maður byrjar á algjörri óreiðu og nýtur þess að grípa allt sem kraumar upp úr manni og setja niður á blað, allskyns óskunda og klisjur og léleg skrif sem maður hrúgar ofan á upphaflegu hugmyndina. Svo hefst maður handa við að slípa þetta til og pússa í von um að finna huggulegt harðviðargólf einhvers staðar undir öllu þessu teppalími og línólíumflísum. (Þessi myndlíking gengur nú varla upp en mér er skítsama.) Það getur því verið ansi erfitt þegar maður er búinn að vinna í handriti lengi og slípa það til að þurfa að rífa upp parketið og gólffjalirnar sem maður var komin niður á. (Hananú.) Dýfa sér að nýju í óreiðuna með útkrotað handrit og endalausar athugasemdafærslur og breytingatillögur sem breyta skjalinu í marglitt hakkabuff. Við því er þó ekkert að gera. Óreiðan er órjúfanlegur hluti af sköpuninni, og ég er smátt og smátt að uppgötva aftur gleðina sem felst í því að hleypa öllu í bál og brand; hrúga inn pælingum og hugmyndum sem ég mun reyna að flétta einhvern veginn inn í skjalið án þess að skemma það um of eða hreinlega ganga endanlega frá því. Kannski maður reyni næst að “write it clean”, eins og Stephen King talar um; reyna að koma þessu frá sér í sæmilega endanlegri mynd jafnóðum, frekar en að laga eftir á. Hingað til hafa allar tilraunir mínar til þess leitt af sér ekkert nema niðurrif og sjálfsefa, sem er einstaklega ógagnlegt þegar maður er að fara af stað með handrit, svo að í bili held ég mig við það að skrifa fyrst og lesa og laga eftir á.

Annars tók ég stóra ákvörðun um daginn og gekk í hlaupahóp og hitti nú hóp af fólki tvisvar til þrisvar í viku og fer út að hlaupa með þeim. Ég byrjaði fyrst að hlaupa einhvern tímann á þrítugsaldri, á meðan ég var í ritlistarnáminu í Glasgow. Það var mjög takmörkuð mætingarskylda í náminu (eins og allt háskólanám ætti að vera, ef þú spyrð mig) og því var ég meira og minna fastur heima allan daginn í skítkaldri skoskri Tenement-íbúð. Hlaupin voru þannig leið til þess að halda geðheilsu en líka til að halda á sér hita; að koma blóðinu á hreyfingu. Ég uppgötvaði skjótt að þau voru einstaklega gjöful þegar kom að þeim hluta allrar hugmyndavinnu sem fer fram í undirmeðvitundinni. Ef eitthvað var ekki að ganga upp í skrifunum um morguninn þá reddaðist það yfirleitt um eftirmiðdaginn, þegar ég var búinn að hlaupa einn hring í næsta almenningsgarði. Stundum lenti ég meira að segja í því að eitthvað poppaði upp í hugann sem þurfti að festa niður sem fyrst, og man ég sérstaklega eftir því þegar að ég fékk skyndilega hugmynd og varð að spretta heim þar sem ég skrifaði söguna „Marglyttur“ (sem er að finna í Smáglæpum) nánast í einum rykk, ennþá í hlaupagallanum.

Hlaupin hafa haldið áfram með hléum síðan, en ætíð frekar á forsendum andlegrar heilsu og afkasta, frekar en keppnisskaps eða líkamlegrar atorku. Þannig hef ég aldrei reynt að fá  yfirsýn yfir hluti eins og “pace” eða annað slíkt, heldur verið þeim mun meira umhugað að koma aftur inn með einhverjar nýjar hugmyndir og í betra skapi. Mig minnir að ég hafi byrjað á þessu áður en ég las maraþonsbókina hans Murakami en hver veit. Kannski er ég bara enn einn klisjukjáninn sem tók þá bók sem heilagt gospel og keypti sér hlaupaskó í von um að það myndi redda öllu veseninu sem þessu skriflífi fylgir. 

Ég þoldi aldrei liðsíþróttir í æsku og vildi helst bara fá að vera í friði, kannski einmitt út af því að fólk átti það til að setja samasemmerki á milli þess hve ég var stór miðað við bekkjarfélaga mína og því að ég hlyti að vera góður í íþróttum, t.a.m. á línunni eða undir körfunni. Sú var aldrei raunin. Blessunarlega var ég þó skikkaður í sund sem barn þar sem ég var svo mikill sláni og fann mig þar. Sund er víst einkar gott til þess að kenna slánakrökkum að rétta almennilega úr sér, og er þar að auki ein sú mesta einstaklingsíþrótt sem þú getur stundað. Þú þarft ekki einu sinni að tala við neinn, því þú ert mest allan tíma á kafi. Þar undi ég mér vel fyrir utan þegar reynt var að fá mig til að keppa á sundmótum. Mér fannst ég hafa mikilvægari hnöppum að hneppa um helgar heldur en að hírast undir handklæði á framandi sundlaugarbakka og bíða eftir riðlinum mínum. Það þurfti til dæmis að lesa Hitch-hiker’s Guide to the Galaxy í fjórða sinn, eða panta kryddbrauð og Pepsi Twist á Pizza-bæ og leigja eina nýja og eina gamla í Bónusvídeó.

Hingað til hefur eina liðsíþróttin sem mér hefur hugnast verið að hjálpa fólki að flytja, og myndi ég glaður keppa í þeirri íþrótt, enda einkar fær um að koma sófum í gegnum dyragættir. Kannski er þó að verða einhver breyting þar á og ég að verða félagslyndari með aldrinum. Það hefur allavega verið huggulegt að fara út og hlaupa einn hring með öðru fólki og byrja í fyrsta sinn að pæla í hlutum eins og sprettum og hvíld og álíka. Mín eigin markmið í hlaupum (fyrir utan að koma kyrrð á hugann) hafa yfirleitt eingöngu snúist um að gæta þess að halda mér á skokki allan tímann og fara aldrei að ganga, líkt og okkur var skipað í útihlaupum í leikfimi forðum. Svo komst ég að því á minni annarri æfingu með hlaupahópnum þarna að það er víst voða hollt og gott að ganga inn á milli, og í raun mun betri æfing fyrir líkamann en að halda sér á stöðugu brokki langtímum saman.

Annars er ég núna að skoða bókahillurnar heima og vinna mig í gegnum ólesnar bækur. Ég er kominn sæmilega inn í Libra eftir Don DeLillo, sem ég tók á sínum tíma í kúrsinum The Great American Novel í UEA, þar sem kennarinn var Sarah Churchwell. Ég hélt mikið upp á þennan kúrs og allar bækurnar sem ég kynntist þar, og því hefur það alltaf setið í mér að vikuna sem við áttum að lesa DeLillo náði ég ekki að klára bókina í tæka tíð, annað hvort út af skiladag á einhverri ritgerð eða út af djammi – ég man ekki hvort. Bókin segir mjög skáldaða sögu af Lee Harvey Oswald og samsæri innan CIA sem leiðir til morðsins á JFK. Ég fór að hugsa um þessa ókláruðu bók eftir að við hjónin fórum á Prinsessuleikana í vikunni sem leið, þar sem Sólveig Arnarsdóttir leikur Jackie Kennedy með alveg svakalegum þunga sem sat í mér að sýningu lokinni og varð til þess að alla vikuna hef ég verið að raula gamla headbanger-slagarann Tire Me með Rage Against the Machine, af plötunni Evil Empire. Nánar tiltekið línurnar:

I wanna be Jackie Onassis
I wanna wear a pair of dark sunglasses
I wanna be Jackie O, oh, oh, oh, oh please don’t die!

Ég fór svo einnig að hlusta á nokkra þætti sem ég hafði misst af með Backlisted Podcast, þar sem þau ræða merkisbækur sem eru gleymdar eða við það að falla í gleymsku og orðnar svo gott sem ófáanlegar. Eftir að hafa hlustað á þáttinn þeirra um The Inheritors eftir William Golding endaði ég á að snúa heimilinu á hvolf í leit að eintakinu sem pabbi keypti handa mér á sínum tíma þegar við fórum tveir saman í ferð til Norwich svo að ég kæmist í viðtal hjá UEA og gæti skoðað mig um áður en myndi hefja nám þar árið eftir. Ég hafði lesið Lord of the Flies fyrir enskutíma í MS og verið algjörlega heillaður, en einhvern veginn náði ég aldrei að tengja nið Neanderdalsmennina í The Inheritors, sem á yfirborðinu að minnsta kosti virðast eiga lítið sameiginlegt við skólastrákana í Lord of the Flies. Því miður virðist þetta eintak hafa tapast eða endað í gjafakassa á einhverjum tímapunkti en ég held í vonina um að það muni dúkka upp að nýju. Ef svo ólíklega vill til að það hafi ratað á gjafaborðið með bókum sem við Elín stilltum upp til að saxa á búslóðina á Kirkjuteignum á sínum tíma, í garðveislunni sem var um leið brúðkaups- og kveðjuveislan áður en við fluttum til USA, og einhver hafi haft það á brott með sér og eigi hjá sér upp í hillu, þá myndi ég gefa mikið fyrir að endurheimta bókina. Kannski ekki fúlgur fjár en að minnsta kosti einlægar þakkir.

Hún lítur svona út.

Þau í Backlisted-pod voru sammála um að það mætti án efa segja að Golding væri vísindaskáldsagnahöfundur út frá lestri þessarar bókar og ekki síður útfrá lestri The Spire, sem kom á eftir henni, en einnig er auðvitað margt í Lord of the Flies sem er ansi vísindaskáldsögulegt – eða a.m.k. heimsendasögu-legt. Gerir það hann að einum af að minnsta þremur vísindaskáldsagnahöfundum sem ég man eftir í fljótu bragði sem hlotið hafa Nóbelsverðlaunin, en hinir tveir eru Kazuo Ishiguro og að sjálfsögðu Doris Lessing. Þó er ég viss um að margir muldri nú með sjálfum sér: „Ja… ég veit nú ekki alveg hvort þau teljast sem vísindaskáldsagnahöfundar…“ líkt og lesendur sem hafa talið sér trú um að þeir lesi ekki vísindaskáldsögur segja alltaf þegar vísindaskáldsaga fær nógu mikla athygli til að hljóta viðurkenningu og verðlaun á vettvangi „fagurbókmennta“. Ég heyrði þetta sagt bara núna síðast um Merkingu eftir Fríðu Ísberg, sem ég myndi alveg hundrað og tíu prósent telja til vísindaskáldsagna.

Hvað varðar tónlist þá er ég núna að enduruppgötva hina stórkostlegu Nightmare Traversal með hollensku death metal minimalistunum í CRYPTAE; einstaklega gagnleg plata þegar þú ert í yfirlestri og endurskrifum og vantar eitthvað þungt og þykkt til að leggjast yfir öll skilningarvitin og skyggja á heiminn. Þeim félögum er margt til listanna lagt en ég held einnig mikið upp á systurhljómsveit þeirra, Dead Neanderthals (viðeigandi að láta þá fylgja hér, samanber skáldsögu Golding). Ég læt Click, nýjustu plötu (eða „verk“) þeirra, fylgja hér að neðan líka; einhverskonar fútúrískt-synth-psychadelia-trance-death metal bræðingur sem enginn leið er að fitta í tiltekið form. René Aquarius, sem trommar að ég held í báðum hljómsveitum, er einnig með mjög djúsí bandcamp síðu þar sem má finna hverskyns ambient, synth og sóló-trommu-project.

Jæja. Komið gott af blaðri. Núna dýfi ég mér aftur í óreiðuna í handritinu.

#3 SVO BREGÐAST KROSSTRÉ…

Linsan á símanum mínum er biluð og getur ekki fókusað, sem kemur sér einstaklega vel til að taka blörrí stærilætismyndir af útkrotuðu handriti án þess að gefa neitt uppi

Ég heyrði í útvarpinu um daginn mann sem talaði um að janúar væri uppáhalds mánuðurinn hans þar sem hann væri yfirleitt besta myndin af sjálfum sér í janúar; færi út að hlaupa, notaði tannþráð og hætti að stúta rauðvínsflöskum fyrir framan Netflix. (Ókei, bætti við þessu síðasta.) Ég tengdi mikið við þessi orð. Sjálfur hef ég alltaf haldið upp á hverskyns þáttaskil – klippingar, nýir skór, nýtt hlaupa-eða to-do-lista-app – og haft mikla trú á því að á morgun, eða í næstu viku, eða á komandi ári muni ég loks finna jafnvægið til að taka upp nýja og betri siði og finna þessa sirka tvo tíma sem mig virðist skorta á degi hverjum til að ná að klára allt sem ég ætla mér.

Á árunum 2018-2021 hélt ég dagbók upp á hvern dag, allt þar til skrifin breyttust í hálfgerða áráttu sem ég hafði ekki lengur neina ánægju af. Ég varð að setjast niður og hripa eina blaðsíðu sama hvað, jafnvel þegar mér fannst ég hafa ekkert að segja, og stundum missti ég úr nokkra daga og þurfti að feta mig aftur á bak og reyna að rifja upp hvað (ef eitthvað) hefði gerst síðan síðast. Ég ákvað því í janúar 2022 að leggja þessi áráttukenndu skrif til hliðar og reyna að uppgötva aftur ánægjuna sem ég hafði áður af því að halda dagbók. Héðan í frá myndi ég bara skrifa í dagbókina þegar mér fyndist ég þurfa á því að halda, þegar ég fyndi fyrir löngun til þess, eða ef eitthvað virkilega merkilegt gerðist.

Síðan þá hefur mér að gengið bölvanlega að halda dagbók. Þetta blogg átti að vera leið til að finna gefandi vettvang fyrir reglubundin skrif í léttari kantinum, en virðist stefna í sömu átt og dagbókarskrifin, og hef ég varla litið hingað inn undanfarna mánuði á meðan ég hef verið með hugann við handritið að bókinni minni.

Ég er annars búinn að vera í hálfgerðu spennufalli síðan ég sendi handritið á ritstjórann minn hjá Forlaginu. Á hverjum morgni í a.m.k. tvö ár hef ég annað hvort sest niður og krukkað aðeins í því eða verið með samviskubit yfir að hafa ekki sest niður og krukkað aðeins í því. Suma daga var ég með ákvæði í to-do listanum mínum þar sem stóð einfaldlega “opna handritið”, til að tryggja að ég missti ekki tengslin við það, þótt ég væri að sinna öðrum verkefnum eða hlaupa á eftir daglegu amstri og áhyggjum. Nú er ég búinn að fá nokkra punkta hjá ritstjóra og nokkrum öðrum og er að undirbúa mig undir annað áhlaup, og er líka með einn-tvo yfirlesara tilbúna á hliðarlínunni sem ég er að “spara” fyrir næsta holl.

Ég var spurður um daginn hvort mér þætti það ekki óþægilegt að láta marga lesa yfir á sama tíma, en mér þykir það einmitt ágætt að standa fyrir framan sundurleitan kór frekar en einsöngvara, kannski einkum þar sem það sýnir þér hve ólíka sýn hver og einn lesandi hefur. Kórinn nær sjaldnast að stilla saman strengi og einn fyrirlítur það sem annar hefur til skýjanna, og báðir hafa eitthvað til síns máls. (Að því sögðu þá er líka alltaf eitt og annað sem allir eru sammála um að megi missa sín eða þurfi sárlega að laga.) Auk þess borgar það sig að vera með sæmilegan hóp af lesurum því að það eru alltaf einhverjir sem komast síðan aldrei í handritið eða ná ekki að klára yfirlesturinn sökum anna. Ekkert að því, að sjálfsögðu, þar sem sá yfirlestur sem ég skiptist á við með flestum mínum yfirlesurum snýst um greiðvirkni og að borga þeim til baka í sömu mynt frekar en í beinhörðum peningum. Ég hef sjálfur lent í því oftar en ég vill viðurkenna að svíkja einhvern um endurgjöf sem ég hafði lofað þeim vegna þess að skyldurnar í hversdeginum (eða skrifin sjálf) þvældust fyrir.

Annars er ég núna að lesa Mantel Pieces (mjög gott pönn) eftir Hilary Mantel; safn af gagnrýni hennar og skrifum fyrir London Review of Books, og er aðallega að hlusta á plötuna Suffocating Hallucination, sem er samstarfsverkefni death/sludge/doom hljómsveitarinnar Primitive Man og grindcore/noise hljómsveitarinnar Full of Hell.

Ég hef verið að vinna mig í gegnum slatta af Mantel undanfarið og átta mig á að ég er kannski heldur seinn á svæðið. Kláraði um árið Beyond Black, dásamlega gróteska skáldsögu hennar um draugagang og miðla. Hún er bæði húmorísk og hræðileg og full af ótrúlega skemmtilegum og ósympatískum persónum sem virka engu að síður svo breiskar og mannlegar. Það er eitthvað alveg sérstakt við það hvernig Mantel skrifar um ofbeldi, og sérstaklega kynferðisofbeldi í þeirri bók. Aðalpersónan neitar að skilgreina sig út frá hræðilegu kynferðisofbeldi sem hún mátti þola í æsku, en neitar jafnframt að takast almennilega á við ofbeldið og segir söguna af því á sama hátt og við myndum kannski lýsa því hve mikið við hötuðum að fara í leikfimi í barnaskóla. Bókin kom út 2005 og það er ansi merkilegt að skoða hana í dag, í samhengi við metoo-augnablikið sem við erum annað hvort ennþá í eða komin út úr eða loksins sloppin undan eða rétt byrjuð að takast á við – eftir því hvern þú spyrð. Mantel er líka einn af þessum höfundum – ekki ólíkt Jonathan Franzen og David Foster Wallace – sem mér finnst gaman að lesa skáldsögur eftir en sem ég hef hreina unun af að lesa þegar þau skrifa non-fiction. Þegar hún beitir eigin rödd til að takast á við bækur eða kryfja breska kóngafólkið er hún svo hárbeitt og óhrædd og um fram allt kýrskýr að maður fær gæsahúð

Talandi um gæsahúð: Primitive Man áttu að spila á Íslandi í fyrra á vegum Doomcember-hátíðarinnar, sem hafa einnig flutt inn stórgóð bönd eins og Conan og Vile Creature o.fl. Ég var búinn að tryggja mér miða og hlakkaði mikið til, en á síðustu stundu féll það í gegn út af einhverju Covid-klúðri. Mjög svekkjandi. Full of Hell gæfi ég líka mikið fyrir að sjá einhvern daginn á sviði. Einstaklega góðir og huggulegir strákar sem spila alveg hræðilega gróteska og ofsafengna tónlist. Samspil þessara tveggja banda – annað þeirra löturhægt og níðþungt og hitt yfirleitt á þvílíkri gandreið að maður finnur hreinlega til með þeim að leggja á sig aðra eins spilamennsku í þágu listar sinnar – er algjörlega magnþrungið; einhver ómennskur og Lovecraft-legur kraftur sem leystur er úr læðingi, handan við tungumál og hverskyns stæla. (Ef það er eitthvað sem gerir mig afhuga tónlist þá eru það stælar.) Læt ég lag af plötunni fylgja hér að neðan ásamt vídeóum með viðtölum við báðar hljómsveitir þar sem sést greinilega hve krúttulegt liðið sem spilar svona þunga og erfiða tónlist er yfirleitt í raun og veru, og hve vítt og breytt það sækir innblástur sinn, úr djassi og synth-tónlist og hipphoppi og bara hvaðan sem er.

#1: ALLT ER DRASL

Ég byrjaði á ritlaunum núna fyrsta mars og af því tilefni ákvað ég að flikka aðeins upp á heimasíðuna.

Reyndar var meira sem kom til, þar sem ég uppgötvaði um daginn að heimasíðan mín var horfin. Þegar ég reyndi að opna hana var mér beint inn á síðu með huggulegri skjámynd og fyrirsögninni SUSPENDED PAGE. Ég fór umsvifalaust í panikk og gerði ráð fyrir að allt mitt slugs varðandi öpdeit og fleira hefði nú loks komið mér í koll. Ég hef nefnilega aldrei verið neitt sérstaklega fær í því að dútla við þessa síðu, þótt að hún sá að verða tíu ára á næsta ári. Lénið og síðan sjálf var gjöf frá systur minni, stuttu eftir að ég kom heim úr ritlistarnáminu í Glasgow.

Ég man að ég var með miklar pælingar fyrst eftir að ég gerði síðuna public, eftir að hafa tekist að skjögra í gegnum uppsetningarferlið og bæta við einhverju template-i sem fylgdi frítt með. Ég ætlaði að byrja að blogga og vera með sérstakan flipa fyrir hverskyns örsögur og tilraunamennsku. Ég fylgdi engu af þessu eftir. Þess í stað breyttist síðan í einskonar ítarlega ferilskrá, þar sem ég hélt utan um nýjustu vendingar og það sem mér hafði tekist að gefa út eða koma í verk í gegnum tíðina. Það hefur reynst ágætt að hafa allt það efni á einum stað til að fletta í gegnum, ekki síst þegar ég er í viðjum septembers sálarinnar og efast um allt sem ég geri. Meginástæða þess að ég fór aldrei að pósta reglulega á þessa síðu er þó að ég er, og hef alltaf verið, óöruggur þegar kemur að því að tjá mig í rituðu máli á íslensku. Ég veit að þetta hljómar asnalega. Ég hef meira og minna fengist við nákvæmlega það síðustu árin, en þetta óöryggi er eitthvað sem hefur óneitanlega mótað mig og stíl minn sem höfundur.

Ég fór ungur að lesa á ensku. Pabbi narraði mig í það með því að segja mér alla bestu brandarana í Hitchhiker’s Guide to the Galaxy og láta mig síðan hafa slitna eintakið sitt svo ég gæti spreitt mig við enska textann. Þetta var nóta bene áður Kristján Kristmannsson tók sig til og þýddi bókina og gaf út með titlinum Leiðarvísir puttaferðalangsins um Vetrarbrautina. Ég hef verið svona kannski þrettán ára gamall þegar ég stautaði mig í fyrsta sinn í gegnum þessa frægustu bók Douglas Adams. Fyrir utan bækurnar sem mér var úthlutað í skólanum – Djöflaeyjan, Fátækt fólk og auðvitað Innansveitarkronika, sem var skyldulestur fyrir 9. bekk í Gaggó Mos – man ég varla eftir að hafa lesið bók á íslensku næstu tíu árin eða svo. Líklega hafði það eitthvað að gera með þá sérstöku blöndu af óöryggi og besservissma sem einkennir unglinga/ungt fólk – og sérstaklega stráka. Ég taldi víst og sannað að íslenskar bækur væru leim og leiðinlegar og að engir íslenskir höfundar jöfnuðust á við Palahniuk, Irwine Welsh, Italo Calvino, Neal Stephenson og William Gibson. (Já, ég las bara karla á þessum árum, eins og ég hef skrifað um áður). Ég kláraði menntaskóla, og las þar nokkrar íslendingasögur og meiri Laxness, en eftir það fór ég beint í nám í breskum og bandarískum bókmenntum í Englandi, og síðan, eftir nokkur góð auðnuleysingjaár þar sem ég fékkst mestmegnis við þjónustustörf og djamm, í ritlistarnám við háskólann í Glasgow. Það var ekki mikið um íslenskar bækur í þessu námi öllu.

Þegar ég sneri aftur heim til Íslands að náminu loknu og hugðist loks byrja að skrifa á íslensku þurfti ég því að byrja á núlli; taka sögurnar sem ég hafði haft svo mikið fyrir að pússa og slípa með ritlistarhópnum mínum í Glasgow og snara þeim yfir á óvandaða og kommuþvælda íslensku. Með hjálp frá vinum og vandamönnum og fleiri yfirlesurum tókst mér á endanum að koma ypsilonum á réttan stað og ná kommusetningunni, ja svona nokkurn veginn. Sögurnar enduðu að lokum í Smáglæpum, minni fyrstu bók, sem hlaut nýræktarstyrk og ég er ennþá mjög stoltur af, ekki síst vegna þess að ég veit hve ótrúlega langan tíma það tók að koma efni bókarinnar í útgáfuhæft form. Reyndar er ég viss um þetta fyrsta heila uppkast af Smáglæpum, sem ég handskrifaði upp úr ensku Word-skjölunum til að reyna að rjúfa algjörlega tengslin á milli tungumálanna, var efalaust ekki eins hræðilegt og ég upplifði það þá. Óöryggi mitt gagnvart íslenskunni lét allt líta út fyrir að vera tífalt verra en það var.

Þetta sama óöryggi gerði það að verkum að mér hraus hugur við að hrista saman smá texta á íslensku og henda honum sísvona út í algleymið. Í hvert sinn sem ég settist niður til að sjóða saman eitthvað sem kalla mætti “blogg” var ég svo hræddur um að það kæmist upp um mig sem “ekki nógu góðan íslensku mann” að ég eyddi jafn miklum tíma í yfirlestur og lagfæringar og ég gerði við sögurnar sem ég var að reyna að koma inn í TMM. Ég var skíthræddur við að skrifa illa. Sem er fyndið, þar sem ég hef oft básúnað mikilvægi þess að skrifa illa. Allt er drasl til að byrja með. Eini munurinn á höfundinum sem klárar handritið og höfundinum sem yfirgefur það er að sá fyrri þorði að skrifa illa lengur.

Ég hef því ákveðið að fari í dálítið átak við að skrifa illa á næstu mánuðum og æfa mig í að rumpa hlutum af. Mér er nú þegar að mistakast það herfilega. Ég er búinn að lesa textann hér að ofan allt of oft yfir og slá upp hinum og þessum orðum í BÍN og nútímamálsorðabókinni og eyða þannig góðum skerf af þeirri takmörkuðu orku sem ég hef í mér til að skrifa á degi hverjum. Orku sem hefði efalaust verið betur varið í yfirlestur á handritinu að nýju skáldsögunni sem ég er að vonast til að geta lagt inn til Forlagsins á næstu vikum.

Hér finnst mér ég knúin til að setja inn einhverja niðurstöðu; einhvern punkt sem mér þykir draga snyrtilega saman allt sem ég hef verið að impra á hér að ofan.

En ég ætla ekki að gera það.

NOKKUR ORÐ UM DVÍNANDI BÓKSÖLU Á ÍSLANDI

mbl.is/Þ​órður Arn­ar Þórðar­son

Þessi litli pistill birtist upphaflega á Facebooksíðu minni þann 17. ágúst 2017 og var skrifaður sem andsvar við frétt á ruv.is um að sala á íslenskum bókum hefði fallið um 30% undanfarinn áratug.

Margir vilja tengja þessa þróun við minnkandi lestur barna og unglinga. Ég er ekki alveg seldur á þá hugmynd. Í þau ár sem ég hef starfað í erlendu deildinni í Eymundsson hefur einn stærsti kúnnahópurinn minn alltaf verið unglingar. Fáir viðskiptavinir eru jafn einlægir og spenntir yfir bókunum sem þau eru að kaupa og þessir krakkar, og maður gleðst svo innilega þegar þau koma til manns og biðja um meðmæli. Maður man nefnilega hvernig þetta var. Það var á þessum aldri sem maður sjálfur kynntist þeim bókum sem mótuðu mann hve mest. Sjálfur byrjaði ég að lesa mjög mikið af bókum á ensku á unglingsárum, enda var í þá daga ekki til neitt á íslensku sem jafnaðist á við Terry Pratchett, Frank Herbert, Douglas Adams o.fl. o.fl. Það voru varla einu sinni til íslenskar glæpasögur, þótt vissulega gleypti maður líka í sig allar þær Jack Higgins og Alistair MacLean þýðingar sem maður fann á bókasafninu. (Já, ég er hræddur um að ég hafi eiginlega bara lesið karla sem unglingur, fyrir utan náttúrulega Lindgren og Blyton.)

Þónokkur nýbreytni hefur átt sér stað í íslenskum bókastefnum síðan þá. Ungir höfundar hafa sérstaklega verið duglegir að koma inn á markaðinn með nýja bókaflokka í ætt við þá sem þau sjálf uppgötvuðu á sínum tíma í Austurstrætinu, Máli og menningu, Bókabúðinni á Hlemmi, Nexus og fleiri bókabúðum sem staðið hafa í ströngu við að bjóða úrval erlendra bóka síðustu þrjátíu ár eða svo. Því miður hefur það samt tíðkast allt of lengi að þær íslensku bækur sem þessi markhópur ungs fólk hefur áhuga á að lesa eru settar beint í barnadeild bókabúða, innan um bangsa og leikföng og nagbækur. Ekki hefði ég treyst mér til að ganga þangað inn í leit að einhverju að lesa á mínum eigin brothættu unglingsárum.

Ef við ætlumst til að krakkar haldi áfram að lesa, og sérstaklega að lesa á íslensku, þá þurfum við að upphefja og halda að þeim þeim bókum sem þau sjálf hafa áhuga á að lesa, í staðinn fyrir að vera sífellt að slá á puttana á þeim og segja: “Nei, þú ert að gera þetta vitlaust, lestu þetta frekar!” Þannig sköpum við þá venju hjá þeim að sækja sér afþreyingu, spennu og skemmtun í bækur. Látum í það skína að við virðum þær bækur sem þau kjósa sjálf að lesa, finnum þeim öndvegissess í íslenskum bókabúðum og veitum þeim bókum þá fjölmiðlaumfjöllun sem þær svo sárlega þarfnast. Síðan getum við farið að hafa áhyggjur af því að þau eigi eftir að lesa Njálu og Laxness.